به گزارش نشانه نیوز،‌مس‌گری و کار بر روی مس همواره به‌عنوان یکی از هنرمندی‌های شاخص مردم کرمان مطرح بوده است. آثار تاریخی ارزشمند به جا مانده از تمدن‌های کهن کرمان نشان می‌دهد که کرمان یکی از اصلی‌ترین خاستگاه‌های کار بر روی مس در کشور است. وجود معادن غنی مس در نقاط مختلف کرمان از روزگاران قدیم، موجب شکوفاشدن و به بار نشستن ذوق هنری مردم کرمان در کار بر روی مس شده است. قلم‌زنی یکی از هنرهای متعدد مرتبط با مس است که از دیرباز در کرمان مطرح بوده است؛ اما متاسفانه امروز در پی کم‌رنگ‌شدن جایگاه مس‌گری در کرمان که علل و عوامل بسیاری دارد، قلم‌زنی نیز رونق خود را از دست داده و در حال افول است؛ اما هنوز هم هستند هنرمندانی که دل‌سوزانه و از جان و دل، برای زنده نگه داشتن این هنر اصیل و ارزشمند تلاش می‌کنند.

«حمید ابراهیمی» یکی از این هنرمندان کرمانی‌ست که توانسته سبک جدیدی را در قلم‌زنی ایجاد و ثبت کند؛ سبکی که اگر به‌درستی حمایت شود و توسعه پیدا کند، می‌تواند کمک بزرگی برای احیا و جلوگیری از نابودی تدریجی قلم‌زنی در کرمان باشد.

با این هنرمند و کارآفرین کرمانی در زمینه‌ی سبک وی و مشکلات و وضعیت فعلی قلم‌زنی در کرمان گفت‌وگو کردیم.

آقای ابراهیمی! ابتدا از ویژگی خاص سبک‌تان در قلم‌زنی و جایگاه آن بگویید.

ما طرح فرش و تذهیب را با سه رنگ قرمز، سفید و مشکی روی مس کار می‌کنیم که این سبک در هیچ جای ایران نمونه ندارد. ویژگی خاص سبک ما ترکیب سه نوع رنگ و سه نوع قلم‌زنی کرمان، اصفهان و تبریز است که موفق به دریافت نشان ملی از سوی سازمان میراث فرهنگی و نشان بین‌المللی یونسکو نیز شده‌ایم.

چه شد که این کسب و کار را راه‌اندازی کردید؟

من ۱۴ سال است در این حرفه مشغول به کار هستم؛ دایی بنده در کار قلم‌زنی و پدربزرگم مس‌گر بودند. ما بیش‌تر به‌دنبال احیای سبک کرمانی در قلم‌زنی هستیم که نسبت به سایر شیوه‌ها ساده‌تر است و فقط با استفاده از یک نوع قلم انجام می‌شود. امروز سبک اصفهان را هم در کرمان انجام می‌دهند و متاسفانه سبک کرمانی قلم‌زنی در حال فراموشی است. ما در این‌جا ترکیب سه نوع قلم‌زنی اصفهان، قلم‌گیری کرمان و سبک تبریز را انجام می‌دهیم؛ این شیوه‌ی ترکیبی قلم‌زنی در نوع خودش منحصر به فرد و اختصاصی کرمان است.

 در حال حاضر، فعالیت شما در کارگاه به چه صورت است؟ چه تعداد نیروی کار دارید؟

در حال حاضر، پنج نفر در این کارگاه مشغول به کار هستند. کارگاه ما در چند بخش پته، چوب، ویترا و مس فعال است. چون در کرمان نیروی کار آموزش‌دیده در زمینه‌ی قلم‌زنی وجود ندارد، نتوانستیم کارگاه را توسعه دهیم؛ کار قلم‌زنی حوصله می‌خواهد و معمولاً کسی زیر بار آن نمی‌رود، حداقل سه تا پنج ماه زمان برای آموزش لازم است. برخی افراد که برای آموزش می‌آیند، بعد از مدتی خسته می‌شوند و کار را رها می‌کنند، فارغ‌التحصیلان رشته‌ی هنر هم که قبلاً قلم‌زنی را انجام داده‌اند و تجربه دارند، به‌دنبال انجام مداوم این کار نیستند و فقط مدتی برای تنوع انجام می‌دهند و سپس رها می‌کنند. ما تا به حال چند بار آگهی جذب نیرو داده‌ایم، اما استقبال نمی‌شود؛ حتی دست‌مزدی که ما به کارگران خود می‌دهیم، چند برابر دست‌مزدی است که در اصفهان داده می‌شود؛ چراکه ما به سختی کار واقفیم و سعی می‌کنیم کار قلم‌زنی برای کسی که به آن وارد می‌شود، به صرفه باشد.

مشکل ما کم‌بود نیروی کار آموزش‌دیده است، البته دوره‌ی آموزشی در آموزشگاه‌ها برگزار می‌شود؛ ولی قلم‌زنی را به‌طور تخصصی آموزش نمی‌دهند. قبلاً درس قلم‌زنی در مجموعه‌ی رشته‌ی صنایع دستی وجود داشت؛ واحد سه ماهه‌ی قلم‌زنی را می‌گذراندند و دست‌شان با قلم و چکش و نحوه‌ی کار با آن‌ها آشنا می‌شد، اما متاسفانه آن‌را حذف کرده‌اند.

چه مشکلاتی از ابتدای کار داشتید و در حال حاضر با چه موانع و مشکلاتی در روند گسترش کار خود مواجه هستید؟

یکی از مشکلات ما این است که سازمان میراث فرهنگی که متولی حفظ و احیای هنرهایی مانند قلم‌زنی است، هیچ حمایتی نمی‌کند. در زمینه‌ی قلم‌زنی هیچ مرجع تعیین صلاحیتی در کرمان وجود ندارد که کار خوب را از بد تمیز دهد. به هر کس که قلم و چکش به دست گرفت، قلم‌زن می‌گویند و مجوز تاسیس آموزشگاه می‌دهند؛ هنرهای دیگر مثل گل‌سازی با مس را با قلم‌زنی یکی می‌دانند و به آن‌ها مدرک قلم‌زنی می‌دهند؛ گل‌سازی با مس هم کار سخت و نوعی هنر است، اما قلم‌زنی محسوب نمی‌شود.

در طول ده سالی که با سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در ارتباط هستیم، فقط یک وام پنج میلیون تومانی به ما داده‌اند، قرار بود وام صد میلیون تومانی بدهند که بخشی از آن توسط بانک توسعه‌ی تعاون و بخشی هم از سوی سازمان میراث فرهنگی قرار بود پرداخت شود؛ اما آن‌قدر طول کشید و سنگ‌اندازی کردند که ما از دریافت وام انصراف دادیم؛ این در حالی‌ست که سبک تلفیقی ما در قلم‌زنی، نشان ملی دریافت کرده و جا دارد که برای توسعه‌ مورد حمایت قرار گیرد.

برای تهیه‌ی مس هم با وجود این‌که در استان کرمان صنایع مس وجود دارد، مشکل زیادی داریم. برای تهیه‌ی مس مورد نیاز خود باید از طریق اصفهان و تهران اقدام کنیم. کارخانه‌ی مس شهید باهنر کرمان، مس را در میزان کم به ما نمی‌دهد و فقط در تناژ بالا می‌فروشد که مورد نیاز ما نیست. در سه ماه اول سال ۹۳ مس نداشتیم و چون قیمت مس ثابت نبود، اصفهانی‌ها هم مس نمی‌فروختند و در حال حاضر نیز به همین صورت است و قیمت مس پایین آمده؛ اما اصفهانی‌ها می‌خواهند به همان قیمت قبل بفروشند.

مشکل دیگر ما نیروی کار است. مس‌گری و قلم‌زنی کرمان دارد به فراموشی سپرده می‌شود، مس‌هایی هم که در کرمان عرضه می‌شود، کار مشهد، اصفهان و تبریز است و کار کرمان خیلی کم شده است. مس‌گری در کرمان عملاً دیگر وجود ندارد و آن کاری هم که به اسم مس کرمان انجام می‌شود، توسط کارگران افغانی‌ست، نه هنرمندان کرمانی. الان بیش‌تر از اصفهان خرید می‌شود و تمام سود آن نصیب اصفهانی‌ها می‌شود. هنر اصیل مس در کرمان رو به نابودی‌ست و باید برای احیای آن چاره‌ای اندیشیده شود .امروز اگر کارگران افغانی فعال در بخش مس کرمان هم دیگر کار نکنند، مس کرمان برای همیشه به فراموشی سپرده می‌شود. ما بارها از مسئولان خواستیم که چاره‌اندیشی کنند، اما متاسفانه هیچ اقدامی نشده است.

سبک اصفهان را حدود پنج نفری در بازار کرمان انجام می‌دهند؛ ولی سبک کرمان را هیچ کس انجام نمی‌دهد؛ در صورتی که قلم‌زنی کرمان بسیار ساده‌تر است و به طرح‌ها و ابزار ساده نیاز دارد.

سبک تلفیقی قلم‌زنی که ما انجام می‌دهیم، هزینه‌ی زیادی دارد و متاسفانه در خود کرمان هم از آن استقبال نمی‌شود و بیش‌تر به دنبال کار اصفهان هستند که به‌دلیل کارگر بیش‌تری که دارند، قیمت تمام‌شده‌ی آن کم‌تر است.

تعداد گردشگران خارجی و داخلی که به کرمان می‌آیند نیز بسیار کم‌تر از سایر شهرهایی مانند اصفهان و یزد است. در کرمان فقط در ایام نوروز گردشگر ایرانی می‌آید و تعداد گردشگران خارجی هم بسیار کم است؛ بنابراین، میزان مشتریان آثار ما که معمولاً از میان گردشگران هستند، کم می‌شود.

یک کارآفرین موفق چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد که بتواند در کار خود پایدار و موفق شود؟

کارافرین موفق ابتدا باید بازار هدف خود را مشخص کند تا خیالش از بابت فروش تولیداتش راحت باشد. وقتی در بازار، فروش نداشته باشیم؛ هر چقدر هم که زحمت بکشیم، باز هم مشکل پیدا می‌کنیم و سودی به دست نمی‌آید، توجیه اقتصادی ندارد و انگیزه‌ی کار از بین می‌رود.

با توجه به مشکلات موجود و کم‌توجهی‌هایی که به این هنر می‌شود، ما تصمیم گرفتیم روی پای خودمان بایستیم و به فکر حمایت ارگان‌های دولتی نباشیم؛ بنابراین، در پی ایجاد نمایشگاه و فروشگاهی برای صنایع دستی کرمان به‌عنوان خانه‌ی صنایع دستی بودیم و در همین راستا نیز محلی را آماده کردیم؛ اما اداره‌ی اماکن، مجوز نداد و مشکل‌تراشی کردند و گفتند تداخل صنفی ایجاد می‌شود.

 این نمایشگاه اگر برقرار شود، نمایشگاهی زنده است؛ انواع شیرینی‌های سنتی، صنایع دستی و پوشاک سنتی کرمان در آن عرضه می‌شود. مساحت آن۴۰۰ متر است و در محله‌ی «گلبازخان» که از محله‌های قدیمی کرمان و نزدیک بازار است، قرار دارد؛ بنابراین، می‌تواند در جذب گردشگر موفق باشد. ما برای راه‌اندازی این نمایشگاه دایمی ۴۰ میلیون تومان هزینه کردیم؛ اما متاسفانه در حال حاضر بخشی از آن بلااستفاده مانده و از بخشی از آن هم به‌عنوان فضای کارگاهی استفاده می‌کنیم. برای راه‌اندازی این نمایشگاه که کمک بزرگی به زنده نگه داشتن و معرفی صنایع دستی متنوع کرمان و به‌ویژه قلم‌زنی است، نیازمند حمایت و هم‌کاری مسئولان هستیم.

فهیمه رضاقلی